80. rocznica niemieckich mordów Żydów. Uczcić pamięć ofiar akcji „Erntefest”

80 lat temu, 3 i 4 listopada 1943 r., Niemcy przeprowadzili w obozie koncentracyjnym na Majdanku i obozach pracy przymusowej w Trawnikach i Poniatowej największą w historii II wojny światowej masową egzekucję. Dokonana pod kryptonimem „Erntefest” (dożynki) masakra pochłonęła około 42 tysiące żydowskich dzieci, kobiet i mężczyzn.

– W najbliższy weekend zakończymy obchody 80. rocznicy akcji „Reinhardt” – zagłady 2 milionów Żydów. Kończy je konferencja i ceremonia organizowana w Poniatowej, miejscu ostatniej masowej egzekucji przeprowadzonej przez Niemców 4 listopada 1943 r.  – mówi dyrektor Tomasz Kranz, dyrektor Państwowego Muzeum na Majdanku. – Pragniemy w ten sposób oddać hołd wszystkim ofiarom tej ludobójczej operacji, a zarazem skierować uwagę opinii publicznej na związane z nią miejsca historyczne, które niestety nadal słabo są obecne w powszechnej świadomości- dodaje.

Niemcy mordowali na niespotykaną skalę

Większość więźniów Trawnik i Poniatowej stanowili Żydzi z Warszawy, deportowani w Lubelskie podczas akcji tłumienia powstania w getcie. Do obozów tych przeniesiono również funkcjonujące w getcie warszawskim niemieckie zakłady produkcyjne.

3 listopada 1943 r. o świcie oddziały Waffen SS i policji otoczyły szczelnym kordonem obóz pracy w Trawnikach. Więźniów wyprowadzano nad wykopane wcześniej rowy i tam zabijano strzałem w tył głowy. Równolegle analogiczna egzekucja odbywała się na Majdanku, gdzie skoncentrowano również więźniów z obozów pracy przy ul. Lipowej i na lubelskim lotnisku. Dla zagłuszenia wystrzałów i krzyków ofiar na Majdanku i w Trawnikach Niemcy zainstalowali megafony, z których emitowali muzykę marszową i taneczną.

Ofiarą egzekucji na Majdanku padło 18 tysięcy osób, a w Trawnikach – 10 tysięcy. Następnego dnia identyczną operację przeprowadzili Niemcy w Poniatowej, gdzie rozstrzelali 14 tys. więźniów. Akcja Erntefest była największą jednorazową egzekucją przeprowadzoną podczas II wojny światowej. Kierował nią dowódca SS i policji w dystrykcie lubelskim Jakob Sporrrenberg. W 1952 r. został on przez polski sąd skazany na śmierć i stracony.

Nie wolno zapomnieć

Zaplanowane w Lublinie, Trawnikach i Poniatowej prezentacje, wykłady, zajęcia edukacyjne i wydarzenia o charakterze artystycznym upowszechniają wiedzę o dokonanej w tych miejscach eksterminacji ludności żydowskiej, zwracają uwagę na mniej znane miejsca związane z realizacją operacji „Reinhardt” i są okazją do tego, by wraz z lokalnymi społecznościami oddać hołd pomordowanym.

Wstęp na organizowane spotkania jest wolny. Ze względu na ograniczoną liczbę miejsc obowiązują zgłoszenia udziału w próbie otwartej fragmentu monodramu (centrum@majdanek.eu) oraz konferencji naukowej (konferencja@majdanek.eu).

Na podstawie materiałów Państwowego Muzeum na majdanku oraz Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie

Lublin

3 listopada: godz. 11 – Państwowe Muzeum na Majdanku, ceremonia upamiętniająca ofiary akcji „Erntefest”. Miejsce spotkania: parking przy Mauzoleum. godz.12 – Centrum Obsługi Zwiedzających PMM. „A hejm. Do domu” – próba otwarta fragmentu monodramu Jolanty Deszcz-Pudzianowskiej, aktorki Teatru im. J. Osterwy w Lublinie. „A hejm. Do domu” to przejmująca artystyczna opowieść o więźniarce Majdanka Poli Braun – popularnej artystce przedwojennej Warszawy, która zginęła 3 listopada 1943 r.

Trawniki

3 listopada: godz.15:30 – złożenie kwiatów przy Pomniku Ofiar Niemieckiego Obozu Pracy w Trawnikach, godz.16 – Gminny Ośrodek Kultury w Trawnikach. Panel poświęcony historii obozu pracy: Sebastian Różycki, Marek Michalski „Wykorzystanie Systemów Informacji Przestrzennej w rekonstrukcji obozów w Trawnikach: potencjał historyczny i propozycje upamiętnienia”; Krzysztof Tarkowski „Plany obozu pracy dla Żydów w Trawnikach z lat 1942–1944”.

Poniatowa

2–30 listopada: plac przed Kino Teatrem Czyn. Prezentacja wystawy plenerowej pt. Zagłada Żydów w ramach niemieckiej akcji „Reinhardt”;

4–5 listopada: Kino Teatr Czyn – Konferencja naukowa pt. Ekonomia Zagłady: Eksterminacja i eksploatacja gospodarcza Żydów w ramach akcji „Reinhardt”;

sobota, 4 listopada: godz. 15–16 – zwiedzanie wystawy plenerowej pt. Zagłada Żydów w ramach niemieckiej akcji „Reinhardt”;

niedziela, 5 listopada: godz. 9: debata pt. Akcja „Reinhardt”: organizacja, obozy, ofiary (dyskusja będzie transmitowana on-line); godz. 10.30–11.00 Jakub Chmielewski „Obozy pracy przymusowej wokół Sobiboru”; godz. 11.30–12 Sebastian Różycki, Marek Michalski „Rekonstrukcja topografii obozu pracy dla Żydów w Poniatowej z wykorzystaniem danych przestrzennych”; 12–12.30 Artur Podgórski „Działalność gospodarcza W.C. Többensa w niemieckim obozie pracy przymusowej w Poniatowej w 1943 r. ”; 12.30–13 Wojciech Lenarczyk „«Erntefest». Zagłada ostatnich Żydów na Lubelszczyźnie”; 13:30 Pomnik Pamięci Więźniów Niemieckiego Obozu Pracy w Poniatowej Ceremonia upamiętniająca ofiary niemieckiego obozu pracy dla Żydów w Poniatowej i operacji „Erntefest”;

poniedziałek, 6 listopada: Bezpłatne zajęcia dla uczniów szkół w Poniatowej poświęcone tematyce historii drugiej wojny światowej i Holokaustu, przygotowane w oparciu o wystawę pt. Zagłada Żydów w ramach niemieckiej akcji „Reinhardt”.