Książki na czasie. Jesienne nowości czytelnicze

Choć temat książek jest podobny to perspektywa różna. „Wróg” to studium życia ludzi, którzy walczyli na froncie, przetrwali wojnę, ale ich życie wciąż jest piekłem. Tytułowy wróg staje się symbolom utraconego przez ludzi człowieczeństwa. Tu nie ma zwycięzców i pokonanych, żywych i martwych – wszyscy są ofiarami. Jeśli ktoś oglądał najnowszą ekranizację „Na zachodzie bez zmian” doskonale zrozumie ten klimat, w którego tworzeniu Erich Maria Remarque jest wybitnym mistrzem.

„Pociąg do Imperium” to natomiast reporterski zapis podróży przez Rosję po wybuchu wojny. Maja Wolny zagląda na rosyjską prowincję i rozmawia z ludźmi – o wojnie, o tym, czy i jak wpłynęła na ich życie. Jak tę wojnę postrzegają i odczuwają. Jak ich zmieniła. Trochę to próba zrozumienia mentalności Rosjan wychowanych na putinowskiej propagandzie, takie wejście w ich skórę.

„Na czasie” jest także „Matka” Wiery Politkowskiej – historia Anny Politkowskiej napisana przez jej córkę, a także „Języki prawdy” Salmana Rushdi’ego, który w wyjątkowy sposób dotyka takich tematów jak migracje, wielokulturowość czy cenzura.
W „Ziemiankach” Marta Strzelecka zagląda do nałęczowskiej szkoły, w której na początku XX wieku uczono kobiety prowa-dzenia gospodarstwa domowego. To kawał polskiej historii widzianej z kobiecej i „domowej” perspektywy, ale też opowieść o podziałach klasowych i drodze kobiet do emancypacji poprzez edukację.

Polecam też najnowszą książkę jednego z moich ulubionych polskich autorów: Wojciecha Chmielarza. W „Zwykłej przyzwo-itości” Chmielarz wciąga nas w sam środek afery związanej z warszawskim rynkiem nieruchomości, nielegalnym przejmowaniem mieszkań i chwilówkami na gangsterskich warunkach. Ta opowieść, bardzo mocno osadzona we współczesnych realiach, to efek-towne połączenie powieści sensacyjnej i kryminalnej. Z mocną podbudową psychologiczną, za co cenię autora. Gotowy scenariusz na dobry, współczesny film.
Polecam jeszcze dwie biograficzne perełki; jedna ze świata sztuka, a druga historii. „Dwurnik” to portret wybitnego polskiego artysty, a „Napoleon” jednego z najwybitniejszych światowych przywódców.

Maja Wolny: Pociąg do imperium
To reporterski zapis podróży przez Rosję czasu wojny. Maja Wolny jeździ po kraju Putina tuż po ogłoszeniu przez Rosję mo-bilizacji. W atmosferze strachu i kontroli pokonuje ponad dziesięć tysięcy kilometrów koleją, marszrutkami, samolotem.
Odwiedza wioski, prowincjonalne miasteczka i metropolie, przemierzając Rosję od Kaliningradu po Kołymę. Rozmawia ze studentami, intelektualistką, parą bezdomnych, byłym agentem FSB, znajomymi z dawnych lat i przypadkowo spotkanymi Rosja-nami.
Szuka odpowiedzi na pytanie, jak mieszkańcy tego ogromnego kraju postrzegają wojnę w Ukrainie, jak oceniają rządzących i wreszcie, dlaczego się nie buntują i czy wojna zmieniła ich stosunek do nie-Rosjan. Podróżując śladami Ryszarda Kapuścińskiego, autorka odwiedza też dawne sowieckie republiki, które dziś są niezależnymi państwami: Gruzję, Armenię, Azerbejdżan, Mołdawię, Naddniestrze, a także Ukrainę i Białoruś.

Maja Wolny nie brnie w eksperckie analizy i oceny. Pyta, patrzy, słucha i zapisuje. Zapis tej niezwykłej podróży staje się thril-lerem non fiction, zwłaszcza kiedy podróż zostaje przerwana w nagły sposób. W styczniu 2023 została zatrzymana na granicy i otrzymała 20-letni zakaz wjazdu na teren Białorusi, który został wydany przez władze Rosji.

Erich Maria Remarque: Wróg
Wspólnym motywem dziesięciu opowiadań składających się na ten zbiór jest piętno, jakie odciska na ludziach wojna. Można je odczytywać jako uzupełnienie powieści „Na Zachodzie bez zmian”, „Droga powrotna” – ci, którzy przeżyli piekło walki, muszą się odnaleźć w powojennej rzeczywistości. Nigdy jednak nie uwolnią się od zakodowanych w pamięci obrazów i odgłosów pola bitwy, myśli o poległych towarzyszach broni… ale też o tych, którzy walczyli po drugiej stronie – zwłaszcza jeśli mieli odwagę odkryć we wrogu człowieka.

Pacyfistyczne przesłanie Remarque’a wciąż pozostaje aktualne: w wojnie nie ma nic romantycznego, wojna to machina okru-cieństwa, którą uruchamiają stojący na szczytach władzy, a jednostki są w niej wyłącznie trybikami. Erich Maria Remarque (1898-1970) należał do pokolenia, które straciło młodość w okopach I wojny światowej. Nim zyskał sławę dzięki pacyfistycznej powieści „Na Zachodzie bez zmian”, parał się dziennikarstwem, był też księgowym, nauczycielem i organistą. Po dojściu Hitlera do władzy książki Remarque’a trafiły na stos, a ich autor został pozbawiony niemieckiego obywatelstwa.

Marta Strzelecka: Ziemianki
Szkoła w Nałęczowie, działająca w pierwszej połowie XX wieku, wpisuje się w ostatni rozdział historii polskiego ziemiaństwa. W prowadzonej przez ziemianki placówce nauczano kobiety z różnych klas – choć w założeniu przede wszystkim chłopki – fachowego prowadzenia gospodarstwa.

Marta Strzelecka rozmawia z rodzinami nauczycielek pracujących niegdyś w nałęczowskiej szkole oraz z dziećmi i krewnymi absolwentek, zgłębia archiwa, międzywojenną prasę, prace naukowe i zastanawia się, jak układały się relacje między ziemiankami i chłopkami i jakie znaczenie miały starania pań z dworów, by zbliżyć do siebie włościanki.

„Ziemianki” opisują, jak rozwijał się system edukacji kobiet w Polsce, jak zmieniało się postrzeganie roli pani domu, osoby wolnej i samodzielnej, oraz jak w ówczesnej rzeczywistości kobiety wspierały się wzajemnie. I jak dużo my, w kolejnych pokole-niach, możemy mieć wspólnego z tamtymi córkami, żonami, partnerkami czy kobietami wybierającymi życie bez mężczyzn.

Wiera Politkowska: Matka. Anna Politkowska. Życie w imię prawdy
Anna Politkowska, dziennikarka „Nowoj Gaziety”, jednego z najważniejszych czasopism rosyjskiej opozycji, do końca życia pisała o drugiej wojnie czeczeńskiej, korupcji, zbrodniach i zmowie milczenia w Rosji.

Została zamordowana w swoim domu w centrum Moskwy 7 października 2006 roku, w dniu urodzin Władimira Putina. Choć sprawcy zbrodni trafili do więzienia, wciąż nie ustalono, kto zlecił zabójstwo.

Jej córka Wiera miała wówczas 26 lat. Na własnej skórze odczuła opieszałość i stronniczość rosyjskiego wymiaru sprawiedli-wości. Po najeździe Rosji na Ukrainę jej rodzinie, ze względu na sławne nazwisko, znowu zaczęto grozić śmiercią. Wiera musiała wraz z bliskimi wyjechać do innego kraju. Napisała tę książkę, aby jej córka – wnuczka, której Anna nigdy nie poznała – i cały świat na zawsze zapamiętali historię wyjątkowej kobiety, która nie kryła swojej niezgody na politykę Putina i nie bała się walczyć o wolność.

Małgorzata Czyńska: Dwurnik. Robotnik sztuki
Edward Dwurnik, wybitny malarz i grafik, enfant terrible świata sztuki. Ulubieniec mediów, przewrotny prowokator, wnikliwy obserwator Polski i Polaków. Zasłynął cyklami Podróże autostopem, Warszawa, Robotnicy i Sportowcy. Chłopak z prostej rodziny, bez żadnych artystycznych tradycji czy koneksji, czuł, że malarstwo to jego przeznaczenie. Przy okazji okazało się ratunkiem przed wykolejeniem się. „Gdybym nie miał tej pasji, potrzeby, żeby jeszcze trochę pomalować, porysować, to pewnie bym się zmarnował…” – mówił.

Z Małgorzatą Czyńską chciał rozmawiać o życiu i o sztuce. Wspominał awanturniczą młodość w podwarszawskim Międzylesiu, lata studiów w Akademii Sztuk Pięknych czy pierwsze wyjazdy zagraniczne. Dzielił się historiami o brutalnej wojennej rze-czywistości, kontaktach z peerelowską władzą, zaangażowaniu w politykę, ale i o pierwszych młodzieńczych zauroczeniach, pi-jackich ekscesach, sławie i pieniądzach. Opowiadał też o swoim warsztacie, kolorach, o fascynacjach i mistrzach – od Delacroix przez Nikifora aż po Hoppera.

O sztuce potrafił mówić trzeźwo, bez egzaltacji, ale przebijająca z jego słów pasja, nie pozwalała wątpić, że twórczość stanowiła treść jego życia. Mawiał, że jest robotnikiem sztuki. Był nim bez dwóch zdań.

Salman Rushdie: Języki prawdy
„Mistrz niekończących się opowieści” w tym zbiorze cymeliów z dziedziny literatury faktu łączy eseje, recenzje, komentarze, osobiste wspomnienia i przemówienia, które dotyczą jego związku ze słowem pisanym i szerzej sztuką oraz kwestii społecznych.

„Języki prawdy” to kronika intelektualnego zaangażowania Rushdiego w okresie galopujących przemian kulturowych. Prowa-dząc czytelnika poprzez różnorodne tematy, autor odkrywa naturę opowieści jako ludzkiej potrzeby, bada, co znaczy dla niego twórczość Szekspira, Cervantesa, Becketta czy Ryszarda Kapuścińskiego.
Zgłębia naturę prawdy, związków łączących sztukę z życiem oraz takie problemy jak migracje, wielokulturowość i cenzura.

Salman Rushdie urodził się w 1947 roku w Indiach. W 1988 roku ukazały się „Szatańskie wersety” – jego najsłynniejsza po-wieść. Książka podejmująca problematykę początków islamu, spotkała się z niezwykłą wrogością w krajach muzułmańskich. Rushdie został wyklęty przez wyznawców tej religii, a jego książki płonęły na stosach. Po oficjalnym obłożeniu go przez ajatollaha Chomejniego fatwą, nakazującą każdemu wiernemu muzułmaninowi zabicie pisarza, musiał żyć w ukryciu.

12 sierpnia 2022 roku Salman Rushdie tuż przed wykładem w Chautauqua Institution, który zamierzał poświęcić wolności słowa oraz Stanom Zjednoczonym jako bezpiecznemu schronieniu dla pisarzy przebywających na wygnaniu, został zaatakowany przez nożownika. W wyniku zamachu stracił wzrok w jednym oku i czucie w jednej ręce.

Max Gallo: Napoleon t.1 Pieśń wymarszu. Słońce Austerlitz
Pierwsza część zbeletryzowanej biografii najsłynniejszego Francuza. Opowiada o początkach niezwykłego losu człowieka, który wyrósł w czasach rewolucji francuskiej, w chwili zaś jej zakończenia był już generałem. Miał za sobą błyskotliwą karierę we Włoszech i już snuł marzenia na miarę Aleksandra Wielkiego.

W roku 1799 roku trzydziestoletni Napoleon zostaje pierwszym konsulem. Pięć lat później jest już cesarzem i wkrótce pod Austerlitz rozgromi koalicję antyfrancuską. Czy udałoby mu się zrobić tę zawrotną karierę, gdyby nie geniusz, energia i upór, dzięki którym pokonywał wszelkie przeszkody na swej drodze?

Max Gallo, francuski historyk i powieściopisarz, uważany jest za niedoścignionego mistrza biografii, m.in. Robespierre’a, de Gaulle’a oraz niezwykle poczytnej tetralogii o Napoleonie. Łącząc gruntowną analizę źródeł z żywą i ciekawą narracją, pisze książki, które nie tylko dostarczają rzetelną wiedzę, ale też są wyśmienitą lekturą.

Wojciech Chmielarz: Zwykła przyzwoitość. Cykl z Bezimiennym
Kiedy Bezimienny wraca do domu na warszawskich Włochach, w którym wynajmuje pokój, spotyka tam dwóch bandziorów. Mężczyźni grożą panu Henrykowi, właścicielowi domu, więc Bezimienny staje w jego obronie.
Ale kiedy w wyniku kolejnego zastraszania starszy mężczyzna trafia do szpitala, bohater uznaje, że miarka się przebrała. I w ten sposób wkracza w sam środek wielkiej afery związanej z rynkiem nieruchomości, nielegalnym przejmowaniem mieszkań i nie-botycznych chwilówek branych na nieświadomych niczego ludzi. Przeciwko sobie ma bezwzględnych gangsterów, którzy nie cofną się przed niczym, żeby dopiąć swego. Ale jeszcze groźniejsi są ludzie, którzy stoją w ich cieniu.

Powieści Wojciecha Chmielarza o Bezimiennym to gotowy pomysł na scenariusz dobrego sensacyjnego kina gatunku. Chary-zmatyczny, uwikłany w swoją przeszłość bohater, ryzykując wszystko, musi stanąć w obronie słabszych (i zasad), będąc niejedno-krotnie zmuszony do działań poza granicami prawa. Tu nic nie jest oczywiste, decyduje prawo pięści, zaciera się granica między dobrem i złem. Niemal każdy rozdział kończy się zaskakującym zwrotem akcji.