Przeglądarka, z której korzystasz jest przestarzała.

Starsze przeglądarki internetowe takie jak Internet Explorer 6, 7 i 8 posiadają udokumentowane luki bezpieczeństwa, ograniczoną funkcjonalność oraz nie są zgodne z najnowszymi standardami.

Prosimy o zainstalowanie nowszej przeglądarki, która pozwoli Ci skorzystać z pełni możliwości oferowanych przez nasz portal, jak również znacznie ułatwi Ci przeglądanie internetu w przyszłości :)

Pobierz nowszą przeglądarkę:

Lublin

27 stycznia 2023 r.
17:25

Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu "Lubelszczyzna miała kluczowe znaczenie"

Adam Kopciowski
Adam Kopciowski (fot. UMCS)

Rozmowa z dr hab. Adamem Kopciowskim, prof. UMCS, p.o. Kierownika Pracowni Kultury i Historii Żydów w Instytucie Kulturoznawstwa UMCS.

AdBlock
Szanowny Czytelniku!
Dzięki reklamom czytasz za darmo. Prosimy o wyłączenie programu służącego do blokowania reklam (np. AdBlock).
Dziękujemy, redakcja Dziennika Wschodniego.
Kliknij tutaj, aby zaakceptować

Jak wyglądałaby nasza historia, gdyby nie było Holokaustu? Czy taka alternatywna rzeczywistość w ogóle byłaby możliwa?

Choć jedno z podstawowych przykazań historyka zakazuje gdybania o alternatywnej historii, to jednak często zadaję sobie pytanie, jak wyglądałaby nasza rzeczywistość gdyby nie Holokaust. Pytanie to jest zresztą bardziej uprawnione w dziedzinie sztuki i nie bez powodu wiele wizji artystycznych pośrednio lub bezpośrednio odnosi się do niego. Ciekaw też jestem, jak w dalszej perspektywie czasowej potoczyłyby się napięte w przededniu wojny stosunki polsko-żydowskie. Mówi się często, że Polacy i Żydzi żyli ze sobą przez siedem wieków i się nie zżyli. Obok wyraźnych tendencji antysemickich zauważalnych w drugiej połowie lat 30., pamiętać należy, że obie społeczności aż do końca żyły w zasadzie osobno, obok siebie, czemu sprzyjała wzajemna nieufność i swoisty separatyzm każdej ze stron. Nie wiadomo też, jak potoczyłaby się historia w starciu z postępującymi procesami modernizacyjnymi czy laicyzacyjnymi, dotykającymi jedną i drugą grupę.

Mieszkaliśmy obok siebie, ale nie byliśmy zżyci. Dlaczego?

Podstawowym czynnikiem były uprzedzenia, jednak w obydwu społecznościach istniały też wyraźne tendencje do samoizolacji. Z jednej strony w wielu miastach począwszy od XV w. rugowano Żydów z ich terenu, z drugiej strony w tej samej prześladowanej i niechcianej grupie występowały swoiste tendencje samoizolacyjne – Żydzi woleli mieszkać we własnym otoczeniu, co m.in. ułatwiało im sprawowanie pewnych elementów związanych z kultem, np. przestrzeganie szabatu. Nie ma co idealizować, Polacy i Żydzi egzystowali obok siebie, ale żyli osobno.

Można powiedzieć, że Lublin odgrywał kluczową rolę w Holokauście. To tu rozpoczęła się akcja Reinhardt.

Lubelszczyzna miała wyjątkowe znaczenie w planach niemieckich, począwszy od 1939 r. Endlösung der Judenfrage, czyli ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej rozpoczęło się w Generalnym Gubernatorstwie w 1942 r., jednak już wcześniej pojawiały się plany pozbycia się Żydów z przestrzeni europejskiej, np. deportacja na Madagaskar czy utworzenie żydowskiego rezerwatu, który – według jednej z wersji – miał powstać właśnie tu, na Lubelszczyźnie. Kolejnym etapem była tzw. zagłada pośrednia, czyli stworzenie Żydom takich warunków do życia, które wzmagałyby śmiertelność (gettoizacja, przeludnienie, racjonowanie żywności, głód, choroby). Koniec 1941 r. i początek 1942 r. to już wyraźne przygotowania do tzw. zagłady bezpośredniej – Holokaustu. Przywołując wymiar lokalny – likwidacja w ramach operacji Reinhard lubelskiego getta na Podzamczu miała charakter modelowy i jednocześnie eksperymentalny. Była to pierwsza tego typu akcja w całym Generalnym Gubernatorstwie, a jej przebieg do pewnego stopnia powielano w innych miejscach. Niemiecki sztab wysiedleńczy przeprowadzający akcję deportacyjną z Lublina, przeprowadzał podobne działania także w innych miejscowościach Lubelszczyzny, a nawet w największym skupisku żydowskim na ziemiach polskich, czyli w getcie warszawskim. Istotnymi ogniwami akcji Reinhardt były funkcjonujące na Lubelszczyźnie obozy zagłady: Bełżec (właśnie tam trafili Żydzi wysiedlani wiosną 1942 r. z Lublina) i Sobibór, a także usytuowany na obrzeżach miasta obóz koncentracyjny KL Majdanek.

Często pojawia się porównanie ofiar Holokaustu z owcami idącymi na rzeź. Żydzi nie mieli świadomości Zagłady?

Maskowanie ostatecznego losu Żydów deportowanych z gett do obozów zagłady było jednym z głównych elementów efektywnego sposobu przeprowadzania tego typu operacji. Wywożonym z gett wmawiano, że jadą do pracy na wschodzie. Tworzono iluzję „dobrych” warunków osadnictwa na zajętych terenach sowieckich, a niektórym prominentnym członkom deportowanych społeczności – jak np. pierwszemu prezesowi lubelskiego Judenratu Henrykowi Bekkerowi – obiecywano nawet objęcie tam odpowiedzialnych stanowisk. Wizję tę miała podtrzymywać zgoda na zabranie do transportu najcenniejszych rzeczy (w przypadku Lublina do 15 kg bagażu, w tym pieniądze i kosztowności). „Pranie mózgu” i działania maskujące trwały zresztą do samego końca. Już w obozach zagłady zmuszano ludzi do pisania listów do pozostałych w gettach krewnych i znajomych, zawiadamiających o bezpiecznym przybyciu do docelowego miejsca osiedlenia. Osobom rozbierającym się przed wejściem do komór gazowych zalecano odpowiednie oznaczenie pozostawionej odzieży, tak aby mogli ją z powrotem odnaleźć po „kąpieli”. Z biegiem czasu, poprzez wiadomości przekazywane przez uciekinierów czy też od ludności polskiej, informacje o prawdziwym losie deportowanych docierały do gett. Świadomość że ostatnim etapem przesiedlenia jest śmierć stawała się wśród polskich Żydów coraz powszechniejsza. Inaczej było z Żydami deportowanymi na ziemie polskie z zachodu Europy – ci niemal do końca nie byli świadomi ich ostatecznego celu. Jak to obrazowo ujął w jednym z wywiadów były więzień Sobiboru Tomasz Blatt – wielu z nich stojąc już nawet w komorze gazowej i czując duszący gaz, było – jego zdaniem – pewnych, że doszło raczej do jakiejś nieprzewidzianej awarii, aniżeli do celowego działania mającego na celu ich eksterminację.

Nie da się ukryć, że za późno zaczęliśmy mówić o Holokauście. „To był ich Holokaust, a nie nasz”, wypieraliśmy go i nie utożsamialiśmy się z nim, a przecież to i nasza historia.

I do tej pory raczej się nie utożsamiamy. Większość Polaków nie traktowała losu Żydów jako części „wielkiego etosu polskiego”, nie uznawała ich za współobywateli. Początek II wojny światowej dodatkowo zaognił stosunki polsko-żydowskie. Wiele informacji na ten temat znajdziemy w raportach Jana Karskiego, np. oskarżenie Żydów przyjazne powitanie sowietów wkraczających na ziemie wschodnie i ich późniejsza rzekoma kolaboracja ze wschodnim okupantem. Wywołana tą zafałszowaną, ale jednak powszechną wizją „zdrady Polski” niechęć Polaków wobec Żydów do pewnego stopnia współgrała z oczekiwaniami Niemców i – jak to ujmował Karski – wytyczała „wąską kładkę” na której ci ostatni spotykali się z częścią polskiego społeczeństwa. Stosunek Żydów do sowietów był zresztą problemem dość złożonym, uzależnionym chociażby od stratyfikacji społecznej czy wyznawanych poglądów. Dla wielu z nich sprowadzał się do prostej alternatywy – egzystencji w roli skazanego na zagładę pariasa w strefie niemieckiej, czy też życia pod opresyjnym w wielu aspektach (np. ekonomicznym) butem sowieckim, który jednak mimo wszystko dawał szansę na ocalenie. Według powtarzanych od lat 90. XX w. badań i sondaży jedynie niewielki odsetek polskiego społeczeństwa w ogóle rozpoznaje kluczowe miejsca związane z „ostatecznym rozwiązaniem kwestii żydowskiej”, w tym np. obozy zagłady akcji Reinhardt. Z kolei te bardziej znane miejsca: Auschwitz-Birkenau czy KL Majdanek są często bardziej utożsamiane z kaźnią narodu polskiego niż z Holokaustem. Można zaobserwować pewną tendencję do unifikowania Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu, w którym mówimy nie tylko o Żydach, ale o wszystkich ofiarach niemieckich obozów koncentracyjnych.

Na poziom wiedzy dotyczącej Holokaustu wpływa wiele czynników, m.in. zaszłości historyczne, a także specyfika obecnej narracji czy tez polityki historycznej. Marzec’ 68, kampania antysemicka i masowy exodus Żydów z Polski, wiązały się także z trwającym przez wiele lat obłożeniem tematyki żydowskiej swoistym tabu. Pamięć o Holokauście w okrojonej i mocno zredukowanej formie traktowana była aż do końca okresu PRL w sposób instrumentalny i często wykorzystywana do celów bieżącej polityki (np. obchody rocznic powstania w getcie warszawskim). Zmiany nastąpiły dopiero w latach 80. Początkowo miały one charakter niejako oddolny (do pewnego stopnia mieliśmy wówczas do czynienia ze zjawiskiem fascynacji „zakazanym owocem”, czyli ogromnym wzrostem zainteresowania stabuizowaną tematyką żydowską, czemu sprzyjało chociażby przyznanie I.B. Singerowi literackiej nagrody Nobla), a następnie – już po przełomie ustrojowym – odgórny, państwowy. Recz jasna dyskurs na temat problematyki żydowskiej, w tym zwłaszcza Zagłady i stosunków polsko-żydowskich przeżywał w ciągu ostatnich ponad 30 lat różne etapy i charakteryzował się licznymi „krytycznymi” zwrotami (np. kwestia mordu w Jedwabnem), które przyciągały uwagę opinii publicznej na niespotykaną wcześniej skalę. Proces trudnego zmagania się z pamięcią o Holokauście trwa zresztą nadal i ciekaw jestem jakie rezultaty przyniesie w dłuższej perspektywie czasowej.

Wobec tego, jakie formy upamiętnienia Holokaustu mogą przemówić najbardziej do współczesnego człowieka?

Przykładem dobrych praktyk w tej dziedzinie jest działalność lubelskiego „Ośrodka Brama Grodzka-Teatr NN”, który w pewnym sensie wyznacza nowe formy upamiętnienia, kładące w dużej mierze nacisk na bezpośrednie, osobiste przeżywanie koszmaru Holokaustu m.in. poprzez przywracanie pamięci o konkretnych ofiarach Zagłady. Akcje prowadzone przez ośrodek łączą często w sobie wymiary symboliczny i nazwijmy to dokumentacyjny. Dobrym przykładem tego typu połączenia jest chociażby realizowany przez tę instytucję projekt „Lublin. 43 tysiące”, polegający na ustaleniu nazwisk i losów Żydów żyjących w Lublinie w przededniu wybuchu wojny. W symboliczny sposób przywraca on pamięć o życiu lubelskich ofiar Holokaustu, a z drugiej strony poprzez ogromną, dostępną w Internecie bazę danych dostarcza bezcennej wiedzy o poszczególnych osobach, tworząc jednocześnie wielki zbiorowy portret lubelskiej społeczności żydowskiej. Nie wszystkie działania Ośrodka oceniam w tak jednoznacznie pozytywny sposób, jednak nie ulega – moim zdaniem – żadnym wątpliwościom, że wszystkie, zarówno te lepsze jak i gorsze inicjatywy tej właśnie instytucji miały na lokalnym lubelskim gruncie ważny, jeśli nie najważniejszy wpływ na kształtowanie pamięci o nieistniejącej już, zgładzonej okrutnie w latach ostatniej wojny lubelskiej społeczności żydowskiej.

e-Wydanie

Pozostałe informacje

Lublin żegna papieża. W archikatedrze odbyła się msza święta
ZDJĘCIA

Lublin żegna papieża. W archikatedrze odbyła się msza święta

W archikatedrze lubelskiej odbyła się msza święta w intencji zmarłego w Poniedziałek Wielkanocny papieża Franciszka. Przewodniczył jej arcybiskup Stanisław Budzik.

Impreza wraca po latach. Będą się ścigać po ulicach
Nasz Patronat
27 kwietnia 2025, 10:00

Impreza wraca po latach. Będą się ścigać po ulicach

Przez pięć ostatnich lat zawody nie były organizowane. Ale w tym roku znów się odbędą. Ogólnopolski Cukrowniczy Bieg Uliczny w Werbowicach zaplanowano na pierwszą niedzielę po świętach.

Panie mają wychodne
Foto
galeria

Panie mają wychodne

Impreza w Helium Club była absolutnym szaleństwem! Jeśli nie udało Wam się tam być, nie martwcie się – przygotowaliśmy dla Was fotogalerię, która przeniesie Was prosto w serce tej niesamowitej nocy! Tańce, emocje, najlepsza muzyka i mnóstwo pozytywnej energii – to wszystko na zdjęciach. Zobaczcie, jak imprezował Lublin.

Bartosz Zmarzlik wygrywa Turniej o Złoty Kask. Tuż za nim Mateusz Cierniak i Dominik Kubera

Bartosz Zmarzlik wygrywa Turniej o Złoty Kask. Tuż za nim Mateusz Cierniak i Dominik Kubera

W Lany Poniedziałek w Opolu odbył się coroczny Turniej o Złoty Kask będący zarazem Memoriałem Jerzego Szczakiela. Orlen Oil Motor Lublin miał w nim czterech przedstawicieli, a trzech z nich stanęło na podium. Wygrał Bartosz Zmarzlik, drugi był Mateusz Cierniak, a trzeci Dominik Kubera. Jedynie Wiktor Przyjemski zajął odległe miejsce

Kajakowa Biała Podlaska. Stowarzyszenie chce bezpłatnie udostępniać kajaki

Kajakowa Biała Podlaska. Stowarzyszenie chce bezpłatnie udostępniać kajaki

Stowarzyszenie ze Studzianki chce bezpłatnie udostępniać kajaki mieszkańcom Białej Podlaskiej. Ratusz jest prawie gotowy by to zlecić, bo stanica kajakowa już czeka.

Kazimierz Dolny pod wodą! Strażacki śmigus-dyngus przyciągnął tłumy
DUŻO ZDJĘĆ
galeria

Kazimierz Dolny pod wodą! Strażacki śmigus-dyngus przyciągnął tłumy

Kazimierz Dolny znów udowodnił, że tradycja ma się tu świetnie – i to dosłownie! Strażacy lali wodę strumieniami, a mieszkańcy i turyści bawili się w najlepsze.

Zalew w Krasnobrodzie
galeria

Majówka 2025 na Roztoczu. Do uzdrowiska przyjedzie znany artysta

Już po raz XX Krasnobród zaprasza na Roztoczańską Majówkę. Cykl wydarzeń zaplanowano od pierwszego dnia miesiąca, ale najwięcej wydarzy się w niedzielę, 4 maja.

Emmanuel Lecomte (z piłką) może być zadowolony z sobotniego występu przeciwko Dzikom Warszawa

Emmanuel Lecomte: To był dobry mecz

PGE Start Lublin pokonał 86:69 Dziki Warszawa. Zapraszamy do zapoznania się z pomeczowymi wypowiedziami bohaterów tego spotkania

Górnik Łęczna z piątą wygraną z rzędu i kolejnym meczem bez straty gola

Górnik Łęczna z piątą wygraną z rzędu i kolejnym meczem bez straty gola

Górnik Łęczna miał spore problemy z ograniem Chrobrego Głogów, ale dopisał na swoje konto kolejny komplet punktów. W pierwszej połowie łęcznianom dopisało szczęście, bo rywale trafili w słupek i w poprzeczkę. Natomiast po przerwie pięknego gola na wagę trzech punktów zdobył Fryderyk Janaszek

Świąteczne powroty. Policja apeluje o rozwagę na drogach

Świąteczne powroty. Policja apeluje o rozwagę na drogach

Kierowcy wracający ze świątecznych wyjazdów mogą spodziewać się po południu korków na drodze. Policja apeluje o ostrożność.

ulica Twarda

Jest przetarg na remont ulicy Twardej. Do wycinki prawie 30 drzew

Jeśli wszystko pójdzie zgodnie z planem, to jeszcze w tym roku mieszkańcy doczekają się gruntownego remontu ulicy Twardej. Ratusz ogłosił właśnie przetarg na roboty.

W Wielkanoc postanowił polatać autem. W organizmie 2 promile alkoholu

W Wielkanoc postanowił polatać autem. W organizmie 2 promile alkoholu

Do groźnego wypadku doszło w wielkanocną niedzielę w powiecie włodawskim. 61-letni kierowca podczas wyprzedzania dachował autem. Jak się okazało w chwili wypadku był pijany.

Studencki melanż
Foto
galeria

Studencki melanż

Przygotujcie się na dawkę niesamowitych zdjęć z najbardziej gorącej imprezy, jaka odbyła się ostatnio w popularnym lubelskim klubie Rzut Beretem! Popularny Beret po raz kolejny zapełnił się tłumem pełnym energii i pozytywnego szaleństwa. Jeśli jeszcze nie byliście, koniecznie sprawdźcie, co się działo i jak się bawi Lublin!

Nie żyje papież. Lublin żegna Franciszka

Nie żyje papież. Lublin żegna Franciszka

W poniedziałek wielkanocny zmarł papież Franciszek. Miał 88 lat.

Z rytmu wybiła nas pogoda. Opinie po meczu Orlen Oil Motor - Krono-Plast Włókniarz
galeria

Z rytmu wybiła nas pogoda. Opinie po meczu Orlen Oil Motor - Krono-Plast Włókniarz

W Wielką Sobotę Orlen Oil Motor Lublin stoczył bardzo zacięty, ale co najważniejsze zwycięski bój z Krono-Plast Włókniarzem Częstochowa. Co po zakończeniu spotkania powiedzieli jego główni bohaterowie?

ALARM24

Masz dla nas temat? Daj nam znać pod numerem:
Alarm24 telefon 691 770 010

Wyślij wiadomość, zdjęcie lub zadzwoń.

kliknij i poinformuj nas!

Najczęściej czytane

Dzisiaj · Tydzień · Wideo · Premium

Ogłoszenia

Najnowsze · Promowane
Praca -> Zatrudnię

zatrudnię pracownika

polska

0,00 zł

Budownictwo -> Materiały -> Sprzedam

ruraelas

ZAMOŚĆ

47,00 zł

Budownictwo -> Materiały -> Sprzedam

kolkom

ZAMOŚĆ

165,00 zł

Budownictwo -> Materiały -> Sprzedam

kolkom

ZAMOŚĆ

169,00 zł

Różne -> Sprzedam

zlacz

ZAMOŚĆ

47,00 zł

Komunikaty