Kiedy wypada pierwszy dzień lata? Zależy, jakiego. Klimatolog wyjaśnia

Lato astronomiczne jest jedną z czterech pór roku, które są zdefiniowane przez pozycję Ziemi na jej orbicie wokół Słońca. Wraz z początkiem lata Słońce przechodzi przez punkt przesilenia letniego i wstępuje w znak Raka. W przypadku półkuli północnej zazwyczaj przypada to na 20 lub 21 czerwca, kiedy Słońce osiąga swoje najwyższe położenie na niebie i dzień jest wówczas najdłuższy. W tym roku astronomiczne lato rozpoczyna się 21 czerwca o godzinie 16:58 według czasu środkowoeuropejskiego letniego.

Lato kalendarzowe zaczyna się zawsze 22 czerwca. Jest to termin stały każdego roku. Ta data przyjęła się zwyczajowo i jak widać - różni się nieznacznie od terminu początku lata astronomicznego.

Lato meteorologiczne rozpoczyna się każdego roku 1 czerwca, a kończy 31 sierpnia. To wynik ustaleń meteorologów i klimatologów, którzy dzielą rok na cztery sezony (wiosna, lato, jesień, zima). Jest to wygodne przy porównywaniu warunków pogodowych w różnych częściach roku. W naszym klimacie najwyższą w ciągu roku średnią miesięczną temperaturę powietrza notuje się najczęściej w lipcu, jednakże w pojedynczych latach może ona wystąpić w sąsiednich miesiącach.

Lato termiczne to jedna z termicznych pór roku, które wyróżniają klimatolodzy w odniesieniu do ustalonych progów temperatury powietrza. Za pomocą prostych wzorów można wyznaczać ich początek – w przypadku lata termicznego jest to okres ze średnią dobową temperaturą powietrza powyżej 15 stopni Celsjusza. Przejście temperatury przez ten próg w danym roku zwykle przypada na inny dzień niż w latach poprzednich. W okolicy Lublina początek termicznego lata występował przeciętnie 30 maja, ale na przykład w 2002 roku był to 10 maj, a w 1984 roku dopiero 2 lipiec.

Lato fenologiczne  w danym roku wyznacza się na podstawie określonych pojawów (faz) u wybranych gatunków roślin, zwanych gatunkami wskaźnikowymi. W naszej strefie klimatycznej wyróżniamy:

• Wczesne lato = jest to okres przejściowy pomiędzy wiosną a pełnią lata. Charakterystycznym zjawiskiem dla tego okresu w Polsce jest zakwitanie robinii akacjowej (Robinia pseudoacacia L.) i bzu czarnego (Sambucus nigra). To również okres zakwitania zbóż ozimych: żyta (Secale cereale) i pszenicy (Triticum aestivum), a także roślin zielnych, np. dziurawca zwyczajnego (Hypericum perforatum). Fenologiczne wczesne lato częściowo pokrywa się z początkiem termicznego lata, gdy średnia temperatura dobowa zaczyna przekraczać już próg 15°C. W XXI wieku w rejonie Lublina wczesne lato zwykle rozpoczynało się między 21 a 31 maja, ale na przykład w zeszłym roku miało to miejsce w pierwszym tygodniu czerwca.
• Lato (pełne lato) - rozpoczyna się kwitnieniem lipy drobnolistnej (Tilia cordata). Jest to okres z najwyższymi średnimi temperaturami dobowymi, wyraźnie przekraczającymi próg 15°C. Na Lubelszczyźnie pełne lato zaczyna się zwykle między 21 a 30 czerwca, ale przykładowo w 2018 roku, po bardzo ciepłej i słonecznej wiośnie, początek tej pory zanotowano już na początku czerwca.
• Późne lato - obejmuje zwykle sierpień i początek września. Rozpoczynają się wtedy żniwa zbóż, dojrzewają też owoce wczesnych odmian jabłoni domowej (Malus domestica) i gruszy pospolitej (Pyrus communis). Ponadto dojrzewa bez czarny (Sambucus nigra). Jest to ostatnia część termicznego lata z malejącymi z dnia na dzień średnimi temperaturami dobowymi powietrza, zbliżającymi się do progu 15°C.

*Dr Krzysztof Bartoszek – adiunkt w Katedrze Hydrologii i Klimatologii Instytutu Nauk o Ziemi i Środowisku UMCS. Prowadzi badania naukowe z zakresu meteorologii synoptycznej oraz klimatologii. Jego zainteresowania dotyczą głównie cyrkulacji atmosferycznej, zmienności usłonecznienia w Polsce oraz wykorzystania danych satelitarnych w klimatologii. Jest autorem/współautorem artykułów naukowych, publikowanych m.in. w czasopiśmie International Journal of Climatology oraz Atmospheric Research. Pełni m.in. funkcję sekretarza czasopisma Przegląd Geofizyczny, jest członkiem Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Geofizycznego, a także Komisji Agrometeorologii i Klimatologii Stosowanej Polskiej Akademii Nauk, Oddział w Lublinie.

Artykuł powstał w ramach cyklu „Okiem eksperta” realizowanego przez Centrum Prasowe UMCS.