Idzie nowe w ojczyźnie polszczyźnie. Nowe zasady ortografii ułatwią życie?

Swoją decyzję gremium działające przy Prezydium Polskiej Akademii nauk ogłosiło oficjalnie 10 maja. Zmiany wywołały sporo emocji. Co zresztą dziwić nie powinno, bo to chyba najpoważniejsza zmiana w pisowni od wielu dziesięcioleci.

– Przyznaję, że wprowadzenie nowych zasad mnie i moje koleżanki zaskoczyło – mówi Monika Siekaczyńska, dyplomowana polonistka ze szkoły średniej Kraśniku i egzaminatorka maturalna CKE.

 Krótsza lista możliwych błędów

Monika Siekaczyńska dodaje jednocześnie, że po analizie propozycji RJP doszła do wniosku, że zmiany mają jasny cel:

–  Uproszczenie, ułatwienie i ujednolicenie pewnych zasad, które dotychczas powodowały wątpliwości – uważa nauczycielka języka polskiego.

Ponadto podkreśla: – Język jest tworem żywym. Trzeba go zatem dostosowywać do czasów, w których żyjemy. I to się dokonywało w ostatnim czasie. Pamiętam, że kiedyś nie odmienialiśmy rzeczowników „radio” czy „studio”, a już od jakiegoś czasu do dopuszczalne – argumentuje Siekaczyńska.

A ponieważ sprawdza prace maturalne, to wie, jak często młodzieży zdarzało się tracić cenne punkty w kryterium poprawności językowej.

– Nowe zasady bez wątpienia doprowadzą do sytuacji, że lista możliwych do popełnienia błędów się skróci – uważa Monika Słomianowska, polonistka z Zamościa, która ma już ponad 25 lat pracy zawodowej za sobą i generalnie dobrze ocenia zmiany wprowadzone przez RJP.

– Pewne rzeczy zostały uporządkowane, a dotychczas sprawiały dzieciom trudność. Bo myśmy oczywiście tłumaczyli, ale uczniowie nie zawsze umieli zasadę zrozumieć.

 Będzie inaczej, powinno być łatwiej

Tak, według jej relacji jest np. z pisownią nazw mieszkańców miast, wsi czy dzielnic. Póki co, obowiązuje mała litera, kiedy mowa jest o warszawiakach, krakowiakach, zamościanach czy lublinianach.

– Tymczasem mieszkańców krajów należy pisać dużą literą. Teraz jedni i drudzy zaczynać się będą od wielkiej. To z pewnością ułatwi życie młodzieży – mówi z przekonaniem Słomianowska.

Podobnie jej zdaniem będzie z zasadą stosowania jednolitego zapis wielką literą wszystkich członów nazw własnych, w tym geograficznych np. Półwysep Hel, Wyspa Uznam oraz nazw obiektów topograficznych np. Aleja Róż, Plac Zbawiciela, Park Kościuszki, Kopiec Wandy itd.

– Uczniowie miewali z tym problem, a uwidaczniał się on nam np. przy omawianiu lektury „Chłopcy z Placu Broni” i trzeba było mocno tłumaczyć, że z reguły „plac” piszemy małą, a tylko wyjątkowo dużą literą – opowiada nauczycielka.

Za dobrą zmianę zamojska polonistka uważa też dopuszczenie łącznej i rozłącznej pisowni cząstek „super” „ekstra” czy „mini”. Teraz uczniowie musieli się zastanawiać jak to napisać. Po wejściu w życie zmian, bez względu na to, czy zastosują formę łączną czy rozłączną, błędu nie popełnią.

Jest czas, żeby się przestawić

Co ważne, te i inne przyjęte przez RJP zmiany nie obowiązują już teraz. Czas na dostosowanie się do nich i wejścia ich w życie jest dość długi, bo

jako datę graniczną wyznaczono 1 stycznia 2026 roku.

Tyle tylko, że jeśli ktoś całe życie uczył się pewnych zasad, to z dnia na dzień się nie przestawi. A jednak będzie trzeba. To ważne zwłaszcza dla tej części młodzieży, która wiosną 2026 roku będzie pisać egzaminy, czy to na zakończenie szkoły podstawowej czy maturalne. Jak ich uczyć teraz, gdy zasady są jeszcze stare i nie namącić w głowie do czasu, gdy wejdą nowe?

– Nie mamy jeszcze żadnych wytycznych co do tego. Być może pojawią się za jakiś czas – mówi Monika Siekaczyńska. I zapowiada, że podczas własnych lekcji, jeżeli pojawią się kwestie dotyczące ortografii, będzie młodzieży równolegle mówić o obowiązujących, jak i nowych zasadach pisowni. – Natomiast jeśli ktoś w pracy pisemnej już teraz zastosuje jedną z nowych zasad, to nie będę tego na pewno uznawać za błąd i obniżać oceny – zapowiada polonistka z Kraśnika. – Myślę, że wyrozumiała będę również po 1 stycznia 2026. Bo przecież wtedy również może się zdarzyć, że ktoś coś napisze „po staremu” – dodaje jej koleżanka po fachu z Zamościa.

Nie wiadomo jednak, czy równie wyrozumiali będą egzaminatorzy. Przekonają się o tym na własnej skórze już wiosną 2026 obecni uczniowie klas szóstych podstawówek, a także drugoklasiści z liceów.

– Liczę, że jednak mimo konkretnej daty wejścia w życie zmian, zostanie wprowadzony jakiś okres przejściowy, kiedy np. zarówno stare, jak i nowe zasady będą uznawane za mieszczące się w normie – mówi Monika Siekaczyńska.

Nowe zasady, co należy podkreślić, obowiązywać mają wszystkich używających języka polskiego w formie pisanej, nie tylko uczniów i nauczycieli, ale też instytucje, także wydawców, autorów słowników czy programów szkolnych.

DŁUGA LISTA ZMIAN W ORTOGRAFII

Zmiany zasad pisowni polskiej, obowiązujące od 1 stycznia 2026 roku:

* 1. Pisownia wielką literą nazw mieszkańców miast i ich dzielnic, osiedli i wsi, np. Warszawianin, Lublinianin, Zamościanin, Chełmianin.

* 2. Wprowadzenie pisowni wielką literą nie tylko nazw firm i marek wyrobów przemysłowych, ale także pojedynczych egzemplarzy tych wyrobów, np. samochód marki Ford i pod oknem zaparkował czerwony Ford.

* 3. Wprowadzenie rozdzielnej pisowni cząstek -bym, -byś, -by, -byśmy, byście ze spójnikami, np. Zastanawiam się, czy by nie pojechać w góry.

* 4. Ustanowienie bezwyjątkowej pisowni łącznej nie- z imiesłowami odmiennymi (bez względu na interpretację znaczeniową: czasownikową lub przymiotnikową), tj. zniesienie wyjątku zezwalającego na „świadomą pisownię rozdzielną”.

* 5. Ujednolicenie zapisu (małą literą) przymiotników tworzonych od nazw osobowych, zakończonych na  -owski, np. dramat szekspirowski, epoka zygmuntowska, koncert chopinowski, wiersz miłoszowski.

* 6. Wprowadzenie łącznej pisowni członu pół- np. wyrażeniach: półzabawa, półnauka; półżartem, półserio oraz pisowni z łącznikiem w połączeniu typu: pół-Polka, pół-Francuzka.

* 7. Dopuszczenie w parach wyrazów równorzędnych, podobnie lub identycznie brzmiących, występujących razem, trzech wersji pisowni: tuż-tuż; tuż, tuż; lub tuż tuż.

* 8. W zakresie użycia wielkich liter w nazwach własnych:

1. a) w nazwach komet wprowadzenie zapisu wszystkich członów wielką literą, np. Kometa Halleya, Kometa Enckego;
2. b) wprowadzenie pisowni wielką literą wszystkich członów wielowyrazowych nazw geograficznych i miejscowych, których drugi człon jest rzeczownikiem w mianowniku, np. Morze Marmara, Pustynia Gobi, Półwysep Jukatan, Wyspa Uznam;
3. c) w nazwach obiektów przestrzeni publicznej wprowadzenie pisowni wielką literą stojącego na początku wyrazu aleja, brama, osiedle, plac, park, np. Piłsudskiego, Aleja Róż, Brama Warszawska, Plac Zbawiciela, Park Kościuszki, Kopiec Wandy, Kościół Mariacki, Pałac Staszica, Zamek Książ, Most Poniatowskiego, Pomnik Ofiar Getta.
4. d) wprowadzenie pisowni wielką literą wszystkich członów w wielowyrazowych nazwach lokali np. Karczma Słupska, Kawiarnia Literacka, Księgarnia Naukowa, Pizzeria Napoli, Trattoria Santa Lucia, Restauracja Veganic, Teatr Rozmaitości, Teatr Wielki;
5. e) wprowadzenie pisowni wielką literą wszystkich członów w nazwach orderów, medali, odznaczeń, nagród i tytułów honorowych, np. Nagroda Nobla, Nagroda Pulitzera, Nagroda Rektora za Wybitne Osiągnięcia Naukowe.

* 9. W zakresie pisowni prefiksów:

1. a) uzupełnienie reguły ogólnej: W języku polskim przedrostki – rodzime i obce – pisze się łącznie z wyrazami zapisywanymi małą literą. Jeśli wyraz zaczyna się od wielkiej litery, po przedrostku stawia się łącznik, np. super-Europejczyk;
2. b) dopuszczenie rozdzielnej pisowni cząstek takich jak super-, ekstra-, eko-, wege- mini-, maksi, midi-, mega-, makro-, które mogą występować również jako samodzielne wyrazy, np. miniwieża lub mini wieża; superpomysł lub super pomysł.

* 10. Wprowadzenie jednolitej łącznej pisowni cząstek niby-, ­quasi- z wyrazami zapisywanymi małą literą, np. nibyartysta, nibyromantycznie; nibynóżki, nibytorebka; przy zachowaniu pisowni z łącznikiem przed wyrazami zapisywanymi wielką literą, np. niby-Polak, quasi-Anglia.

* 11. Wprowadzenie łącznej pisowni nie- z przymiotnikami i przysłówkami odprzymiotnikowymi bez względu na kategorię stopnia, a więc także w stopniu wyższym i najwyższym, np. niemiły, niemilszy, nienajmilszy.

(Źródło: rjp.pan.pl)