Twarożek z rzodkiewką i śmietaną, słynna „Awanturka”, kluski leniwe, biała pizza z twarogiem. Twaróg w Polsce ma swoje święto, regionalnych mistrzów w okolicach Janowa Lubelskiego, którzy wyrabiają serki w popiele i wielką tradycję.
Najbardziej rozpoznawalnym symbolem tej tradycji są serniki. To drewniane budowle, nakryte gontem lub słomą, wsparte na jednym lub kilku słupach, towarzyszące w krajobrazie dworkom i folwarkom. Nazywano ją także sernicą lub lesicą, od gałęzi leszczyny służących do budowy przewiewnych ścian.
Tak opisał ją Adam Mickiewicz w Panu Tadeuszu: „Stała w ogrodzie, prawie pod samym parkanem, […] Wielka, stara sernica, budowana w kratki. Z belek na krzyż wiązanych, podobna do klatki. W niej świeciły się białych serów mnogie kopy; Wkoło zaś wahały się suszące się snopy Szałwiji, benedykty kardy, macierzanki: Cała zielna domowa apteka Wojszczanki. Sernica w górze miała wszerz sążni półczwarta. A u dołu na jednym wielkim słupie wsparta, Niby gniazdo bocianie”.
Najprawdopodobniej od takich budowli pochodzi nazwa miejscowości Serniki, gdzie zresztą wyrabia się twarogi i piecze wybitne serniki.
Sery dojrzewające w ziemi
Są znane w Europie od wieków. Piotr Adamczewski, niestrudzony popularyzator tego, co w kuchni najcenniejsze, pisał swego czasu na swoim blogu o serze „Bursztyn z Talamello”. Wkłada się ów ser do płóciennego worka, następnie do skrzyni, zasypuje pszenicą i słomą i składa w torfowej jamie. Ziemia wyciąga wilgoć, torf nadaje aromatu, ser uzyskuje bursztynową barwę.
Okazuje się, że Polska ma w zakopywaniu serów w ziemi długą tradycję.
– Taki twaróg nazywano zakopańcem, truposzem i umrzykiem – mówi Gieno Mientkiewicz, pasjonat polskich serów zagrodowych i pomysłodawca „Dnia twarogu”, który po raz trzeci obchodzono w Polsce 2 czerwca.
Jak wyglądała produkcja takiego twarogu? Oto przepis: „Pół garnca świeżej, gęstej śmietany, zlać do nowej gęstej serwety, związać ją nad samą śmietaną i włożyć do dołka wykopanego w świeżej czarnej ziemi ale nie piaszczystej; głęboko na pół łokcia, na wierzchu przykryć płótnem we dwoje, żeby się ziemi nie nasypało. Zasypać ziemią, nacisnąć ją i kamieniem nałożyć. Na drugi dzień twaróg wyjąć i ciaśniej przewiązać żeby się lepiej uformował. Ale można i tak jak jest wyjąć i na talerz położyć. Śmietana powinna być trochę osolona przed zakopaniem i z kminkiem zmieszana, kto go lubi. Prędko użyć go trzeba bo się psuje”.
* (K. Białozierska, Nowa Praktyczna Gospodyni Litewska, Warszawa 1989).
Za odtworzenie „Umrzyka” wzięło się w Polsce dwóch pasjonatów. Pierwszy to Aleksander Baron, warszawski szef kuchni, który wpadł na pomysł, by zrobiony osobiście twaróg schować do płóciennego woreczka i zakopać w pojemniku z torfem. Drugi, to wspomniany Gieno Mientkiewicz, który robi „Umrzyka” na balkonie.
Jak?
– Kupuję w sklepie ogrodniczym worek ziemi ogrodowej. Jak nie mam czasu zrobić twarogu, kupuję dobry twaróg i śmietanę, mieszam, wyrabiam, przekładam do małego płóciennego worka. Odsypuję połowę ziemi, wkładam worek z serem, zasypuję ziemią i wynoszę „Umrzyka” na balkon. W ciągu kilku dni ziemia wyciąga wilgoć, ser dojrzewa, jego smak się balansuje. Tym sposobem mamy w domu wyjątkowo smaczny twaróg, z którego można zrobić na przykład twarożek z rzodkiewką – opowiada Mientkiewicz, który często przyrządza z twarogu leniwe. Najlepiej, jak będzie to twaróg wędzony, który jest dostępny w handlu. Oto autorska receptura Mientkiewicza.
Leniwe z wędzonego twarogu z miodem
Składniki: 50 dag wędzonego twarogu, 3 łyżki mąki, 2 jaja, sól. Oraz dodatki: bułka tarta, masło, miód gryczany.
Wykonanie: w misce pokruszyć twaróg widelcem. Dodać jaja, mąkę, sól. Wymieszać, nie przejmując się małymi grudkami twarogu. Zagotować wodę z solą. Kluski nabierać mokrą łyżką z brzegu miski (jak kluski kładzione), gotować kilka minut od wypłynięcia. Odcedzić. Na patelni roztopić masło, dodać leniwe, polać miodem. Wymieszać, obsypać bułką tartą i podsmażyć na złoto.
Pizza bianca z twarogiem
Składniki: spód na pizzę, kostka białego sera, puszka włoskich pomidorów, 10 dag mozarelli, szczypiorek, bazylia, sos śmietanowy z oregano.
Wykonanie: spód na pizzę włożyć na blachę piekarnika, wyłożona papierem. Posmarować ciasto sosem śmietanowym. Posypać mozarellą, rozłożyć plastry pomidorów, całość posypać pokruszonym twarogiem. Piec około 15 minut w temperaturze 200 stopni Celsjusza. Wyjąć, podzielić na części, posypać posiekanym szczypiorkiem. Do pizzy podać oliwy smakowe: czosnkową, paprykową i ziołową.
Ser nadbużański z Maryjankiem
Składniki: kilogram sera białego, litr mleka, kostka masła, 2 łyżeczki Maryjanku (majeranku), 1 łyżeczka soli, 1 łyżeczka sody oczyszczonej.
Wykonanie: mleko podgrzać, wkruszyć ser, powoli mieszać, aż oddzieli się serwatka. Odcedzić, dodać masło i przyprawy. Podgrzewać, aż powstanie masa. Przełożyć do foremek, wyłożonych folią i schłodzić. Pokroić w plastry. Podawać z cebularzem.
Kuba Piętowski: sernik ziemniaczany z lodami musztardowymi
Składniki: 5 ziemniaków, 6 jajek, 3/4 kostki masła lub margaryny do pieczenia, 1 kilogram sera białego śmietankowego, 1 szklanka cukru, opakowanie cukru waniliowego, tłuszcz i bułka tarta do posypania formy. Lody: 500 ml śmietany 36 procent, mleko słodzone, gostyńskie, 3 żółtka, 8 łyżek musztardy francuskiej, 2 łyżki musztardy Dijon. Sos kurkowy: 50 dag kg kurek, 1 litr śmietany 30 procentowej, 1 łyżka żurawiny, może być ze słoika, po 1 łyżeczce świeżych ziół jak pietruszka, tymianek, rozmaryn i oregano, 2 łyżki masła, wino białe opcjonalnie, 2 ząbki czosnku, 1 mała cebula, sól i pieprz do smaku.
Wykonanie: ugotować 5 dużych ziemniaków. Obrane ziemniaki ugnieść tłuczkiem, dodać posiekaną nożem margarynę/masło. Wymieszać. Jaja umyć, wybić ze skorupek, oddzielić żółtka od białek. Żółtka utrzeć razem z cukrem i cukrem waniliowym. Następnie dodać do ziemniaków. Utrzeć wszystko razem. Połączyć z serem i ubitą na sztywno pianą z białek. Zmiksować do uzyskania jednolitej masy. Masę przełożyć na blachę posmarowaną tłuszczem i posypaną bułką tartą. Piec około 1 godziny w piekarniku nagrzanym do 180 stopni.
Lody. Wszystkie składniki połączyć, wymieszać w termomiksie na wysokich obrotach, podgrzewając do temperatury 80 stopni Celsjusza. Otrzymaną masę przelać do pojemnika, kiedy ostygnie, zamieszać i włożyć do zamrażalnika.
Sos kurkowy z żurawiną. Oczyścić grzyby.Te większe pokroić, Podsmażyć na maśle z dodatkiem, przypraw i ziół. Po 5 minutach dodać drobno pokrojoną cebulkę i czosnek. Smażyć, aż cebula się zeszkli, po czym wlać wino i odparować. Dodać śmietanę, żurawinę i zagotować sos. Doprawić solą i pieprzem.
Na kolację „Awanturka”
Czyli kultowa pasta na kanapki. Niezwykle prosta w wykonaniu i bardzo smaczna. Jak ją zrobić? Wystarczy kupić kostkę dobrego twarogu i puszkę sardynek w oleju.
W misce trzeba widelcem rozdrobnić twaróg. Sardynki odsączyć z oleju, oczyścić z głowy, płetw i ogonów, odfiletować, usuwając kręgosłup, dodać do twarogu, wymieszać dodając odrobinę oliwy. Do pasty można dodać dodać wedle uznania posiekany szczypior, koperek lub posiekaną szalotkę. Oraz przyprawić świeżo zmielonym pieprzem oraz – kto lubi – musztardą.
„Awanturkę” można także przyrządzić z wędzoną makrelą, podając na ciemnym pieczywie posmarowanym dobrym masłem i posypując świeżym koperkiem.