Pies na raka

Pięć próbek zapachowych leży w odległości około 120 cm od siebie. Opiekun wprowadza psa do specjalnego pomieszczenia. Pies obwąchuje próbki i siada przy tej, zawierającej powietrze wydychane przez osobę chorą na nowotwór. Myli się rzadko. - Wyniki każdego psa mogą się zmieniać. Jedne z czasem się doskonalą, inne "psują się”. Może ich ta praca znudzić albo zaczynają się popisywać - tłumaczy prof. Tadeusz Jezierski, kierownik Zakładu Zachowania się Zwierząt w Instytucie PAN w Jastrzębcu i koordynator projektu.

Na razie jest ich cztery. Dwa mieszańce w typie wilczura, jeden owczarek niemiecki i labrador. Dwa przybłąkały się do Jastrzębca, jeden został przekwalifikowany z poprzedniego eksperymentu, labrador przyleciał ze Stanów.
- To nie kwestia rasy, a indywidualnych zdolności psa. Musi być pojętny, zrównoważony, z dobrym węchem i chętny do pracy z człowiekiem - przekonuje prof. Jezierski, który z psim węchem eksperymentuje nie po raz pierwszy. W latach 80. tresował psy do wykrywania rui u krów, potem dostał trzyletni grant na szkolenie psów do współpracy z policją przy identyfikacji przestępców.
Kilka lat temu naukowiec trafił na artykuł w czasopiśmie naukowym "Lancet”. Autor opisywał przypadek psa, który namiętnie obwąchiwał i lizał znamię na nodze swojego pana. Po wizycie u lekarza okazało się, że to czerniak - złośliwy nowotwór skóry.

Pytam, czy kiedykolwiek psy sprawdziły się "w terenie”?
- To była suka rasy portugalski pies wodny - mówi profesor. - Jeden z pięciu psów biorących udział w podobnych badaniach, jakie prowadziliśmy w Stanach. Właściciel zabrał ją na wystawę. Do tej pory w swojej rasie bezkonkurencyjna, tym razem zajęła dopiero czwarte miejsce. Dlaczego? Bo w czasie oględzin przez sędzinę, cały czas się kładła.
Naukowcy skontaktowali się z sędziną. Namówili na wizytę u onkologa. Czerniak złośliwy - brzmiała diagnoza.
- W naszych doświadczeniach brali też udział pacjenci wyleczeni z raka - wspomina profesor. - Na próbki pochodzące od czterech z nich psy nie reagowały. Jednego uparcie wskazywały jako chorego, mimo że badania mówiły coś zupełnie innego. Półtora roku później człowiek miał przerzuty.
- Może to tylko przypadek? Ale fakt jest faktem - komentuje te wydarzenia profesor.

Pies mógłby stać się nową, tanią i nieinwazyjną metodą "przesiewową”. Za jego pomocą można by przebadać bardzo dużą liczbę pacjentów. A przypadki wskazane przez psa skierować na badania medyczne. Wierzą w to naukowcy prowadzący badania w Jastrzębcu. Zaczęli wierzyć też lekarze, choć pierwsza reakcja onkologów nie była entuzjastyczna.
- Zaczęli traktować nas poważnie po prezentacji jaką zrobiliśmy w Centrum Onkologii - wspomina prof. Jezierski. - Wciąż padają pytania, ale my też je mamy. Dlaczego pies raz wskazuje, a raz nie? Albo nawet wskazuje fałszywie? W jakim stadium choroby pies jest w stanie wykryć nowotwór?
Może już wkrótce uda się znaleźć odpowiedź. Centrum Onkologii jest dziś źródłem, z którego pochodzą próbki wzorcowe do tresury psów. Pobrane od pacjentów ze zdiagnozowanym rakiem płuc i czerniakiem, ale przed chemioterapią. Wszyscy dawcy udzielili pisemnej zgody na udział w eksperymencie, ale obowiązuje zasada anonimowości. Ich dane personalne znają tylko lekarze.
- Z psami wyszkolonymi na próbkach wzorcowych idziemy dalej. Już udało się przebadać ponad setkę osób, głównie z kręgu pracowników instytutu i znajomych. Ale do wniosków jeszcze daleko. Pojawią się, gdy zaczniemy analizować wyniki - mówi prof. Jezierski.
Projekt naukowy finansuje Komitet Badań Naukowych. Potrwa trzy lata. W tym czasie psy mają przetestować próbki pochodzące od kilkuset osób.

To organiczne substancje lotne, głównie alkany, pentany i pochodne benzenu. Produkowane przez tkankę nowotworową, uwalniają się do krwi, a stąd do moczu, potu, wydychanego powietrza. Dla człowieka niewyczuwalne, ale dla psów obdarzonych tysiące razy lepszym węchem...
- Nie wiadomo czy pies kieruje się zapachem pentanu czy raczej pochodną benzenu. Tego się od nich nie dowiemy. Po prostu siada lub nie - mówi prof. Jezierski.
Gromit, który odróżnia chorych od zdrowych z precyzją sięgającą 92 procent, cztery miesiące temu został ojcem. W jego potomstwie naukowcy z Jastrzębca pokładają duże nadzieje. Tytan, Kora, Oskar i Bis codziennie przez kilka minut uczą się chodzić między próbkami, obwąchiwać je.
- Prawdopodobnie jest jeszcze za wcześnie na tresurę, są jeszcze zbyt dziecinne - mówi profesor Jezierski.
Docelowo każdy z nich ma być specjalistą od innej odmiany raka. Dziś psy w Jastrzębcu węchem potrafią wykryć raka skóry, piersi i płuc. Na ten ostatni nowotwór wciąż nie ma jeszcze skutecznej i wiarygodnej powszechnej metody przesiewowej. A właśnie płuca to miejsce, gdzie najczęściej notuje się przerzuty nowotworów.