Dzieje Puław - Wiadomości z Lublina i regionu

Chciał wydać "Dzieje Puław" ale brakowało pieniędzy. Pomogli mieszkańcy miasta w głosowaniu

Rozmowa z Andrzejem Tołpyho, autorem serii artykułów „Dzieje Puław” i pierwszego tomu historii miasta, który ma się ukazać w przyszłym roku dzięki zwycięstwu w głosowaniu na budżet obywatelski.

Puławy ku Odrodzonej. O zdrowotności społeczeństwa

Truizmem jest stwierdzenie, że Wielka Wojna pogorszyła warunki życia społeczeństwa, negatywnie wpływając na wszystkie jego przejawy. Do grupy najbardziej zagrożonych należała zdrowotność mieszkańców terenów, przez które przetaczały się działania wojenne. Takim terenem była między innymi Lubelszczyzna.

Historia

Puławy ku Odrodzonej: Narodziny Legionu

Od pierwszych dni wojny obie walczące ze sobą strony starały się wykorzystać tzw. sprawę polską do realizacji własnych celów. Ziemie Królestwa Polskiego były terenem walk i dlatego nie bez znaczenia był stosunek miejscowej ludności do przechodzących wojsk. Liczył się również ochotniczy nabór Polaków do armii.

Kwesta na rodziny poległych legionistów, Puławy 1918 r.

Puławy ku Odrodzonej: Dobroczynni i miłosierni

Wojna to czas, w którym gwałtownie wzrasta liczba ludności potrzebującej pomocy. Stąd waga podejmowanych wysiłkiem społeczeństwa działań, nieraz wspieranych – głównie finansowo – przez władze administracyjne.

Historia

Napad na wójta i wykonane wyroki śmierci. Puławskie sądownictwo przed odzyskaniem niepodległości

Prawo cywilne obowiązujące w Królestwie Polskim miało skomplikowane i zróżnicowane źródła. Obowiązywał Kodeks Napoleona – francuski kodeks cywilny z 1804 r., opracowany za konsulatu Napoleona Bonapartego, będący wzorem dla kodyfikacji cywilnych w wielu krajach. W Polsce wprowadzony został w 1808 r. jako kodeks cywilny Księstwa Warszawskiego. Oprócz niego w Królestwie Polskim obowiązywało polskie prawo hipoteczne z lat 1818 i 1825, Kodeks Królestwa Polskiego z 1825 r. w zakresie prawa osobowego i familijnego, wreszcie ustawa z 1836 r. w zakresie prawa małżeńskiego. Do tego dodać należy przepisy carskiego prawa cywilnego, skodyfikowane w tak zwanym Tomie X części I Zwodu Praw.

Były internat studencki, miejsce uroczystości patriotycznych

Puławy ku Odrodzonej: Jak Polacy świętowali?

Prześledźmy formy i zasięg obchodów rocznic narodowych na terenie okupacji austro-węgierskiej, ze szczególnym odwołaniem się do powiatu puławskiego. Chodzi między innymi o rocznice Konstytucji 3 Maja, obchody kościuszkowskie i rocznic powstań narodowych.

Puławy Ku Odrodzonej: Okupant c. i k. w odwrocie

W maju 1916 r. władze okupacyjne przywróciły dawną nazwę miasta – Puławy. To był jeden z elementów pozyskiwania do współpracy ludności polskiej. Innym elementem było tworzenie samorządów w terenie. Szczególnie ważną rolę odgrywał samorząd powiatowy. Ten organ społeczny miał za zadanie aktywizację rozwoju gospodarczego powiatu, rozwój oświaty i kultury, utrzymywanie szpitalnictwa, organizowanie różnych form opieki zdrowotnej oraz opieki nad ludnością w powiecie. Samorząd powiatowy wykonywał również zadania przekazane przez administrację ogólną, na przykład nadzór nad działalnością gospodarczą gmin, budowa dróg i mostów.

Obwieszczenie z grudnia 1917 roku jakie wydała C.i k. Komenda powiatowa w Puławach dotyczące zajęcia słomy na rzecz Zarządu wojskowego w Polsce

Puławy Ku Odrodzonej: Pod c. i k. okupacją

Najwyższą władzą administracyjną dla wszystkich okupowanych przez Austro-Węgry obszarów była Naczelna Komenda Armii (Armeeoberokommando – AOK). Natomiast na terenie Królestwa Polskiego najwyższą władzą administracyjną w pierwszym roku wojny komendy etapowe armii (Armeeetappenkommando – AEK) i gubernatorstwa wojskowe (Militärgouvernement), zaś od 1 września 1915r. Generalne Gubernatorstwo Wojskowe w Polsce (Militärgeneralgouvernement in Polen).

Zniszczony budynek hotelu „Bristol” (1918 r.)

Puławy ku Odrodzonej: Straty, zniszczenia…

W wyniku działań wojennych na froncie rosyjsko-austriackim Lubelszczyzna już w pierwszym miesiącu wojny znalazła się w orbicie zniszczeń.

Puławy ku odrodzonej: Zaborca czy okupant?

2 lutego 1911 r. na terenie Mokradek w Nowej Aleksandrii rozlepiona została odezwa wzywająca do dalszego oporu przeciw carskiemu zaborcy. W kilka miesięcy później naczelnik nowoaleksandryjskiej straży ziemskiej powiadamiał swoich przełożonych o ukazaniu się dwóch odezw o podobnej treści, tym razem na ścianie Domku Gotyckiego. Przykłady te świadczą o kontynuacji na terenie Nowej Aleksandrii patriotycznych dążeń do wypowiedzenia posłuszeństwa carskiemu zaborcy.

Rosyjski 12 Dywizjon Artylerii Moździerzy, 1914 rok

Historia. Puławy ku Odrodzonej: Wielka wojna trwa

Kolejne tygodnie drugiej połowy 1914 r. przynoszą powodzenie wojsk rosyjskich. 3 września zajmują one Lwów, w dwa tygodnie później okrążają Przemyśl. W wyniku bitwy pod Warszawą i Dęblinem, trwającej od 9 do 20 października, oddziały niemieckie wycofują się, a Rosjanie podejmują ofensywę w kierunku na Poznań i Śląsk.

Restauracja i Hotel Bristol, Nowa Aleksandria, 1912 rok

Historia: Puławy ku Odrodzonej. A jednak wojna!

28 lipca 1914 r. Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Serbii. Pretekstem dla wiedeńskiej partii wojennej było zabójstwo arcyksięcia Franciszka Ferdynanda z małżonką, dokonane miesiąc wcześniej w Sarajewie przez grupę młodych spiskowców serbskich. Wypadki potoczyły się lawinowo i na koniec sierpnia 1914 r. na frontach europejskich stanęły przeciw sobie armie dwóch bloków państw: trójprzymierza Niemiec, Austro-Węgier i Włoch oraz trójporozumienia Wielkiej Brytanii, Francji i Rosji, zwanego Ententą. 6 kwietnia 1917 r. do wojny po stronie aliantów przystąpiły Stany Zjednoczone, nadając wojnie charakter ogólnoświatowy (pod koniec sierpnia 1914 r. również po stronie Ententy opowiedziała się Japonia).

Pałac około 1735 r. po odbudowie według projektu Johanna Deybla

Dzieje Puław: Jak Puławy stały się wiejską rezydencją magnacką

W dobrach tych, leżących na terenie kilku województw, wyróżniały się cztery rezydencje: Brzeżany, Sieniawa, Puławy i Wilanów. Ta ostatnia – w Wilanowie – została w 1730 r. odstąpiona w dożywocie królowi Augustowi II w zamian za Pałac Błękitny w Warszawie. W ten sposób powstała potrzeba zorganizowania letniej rezydencji Czartoryskich. Wybór padł na rodowy pałac Marii Zofii w Puławach. Pałac, zniszczony w trakcie najazdu szwedzkiego w 1706 r. wymagał remontu. Prowadzone prace w tym zakresie były niemrawe i nieudolne. Dlatego księżna Maria Zofia zleciła wykonanie nowego projektu prac remontowych i przebudowy niemieckiemu architektowi, Janowi Zygmuntowi Deybelowi.

Pałac Książąt Czartoryskich w Sieniawie. Obraz Juliusza Kossaka

Dzieje Puław. Oto pierwszy z Czartoryskich związany z Puławami

Kolejną ważną postacią w dziejach Puław, ale również Rzeczypospolitej, jest August Aleksander Czartoryski (1697-1782), drugi z kolei (po Kazimierzu) wybitny przedstawiciel rodu, twórca potęgi rodowej Familii, pierwszy z Czartoryskich związany ściśle z Puławami.

Maria Zofia z Sieniawskich ks. Czartoryska

Dzieje Puław: "Takie nic dobrego, a uparta niezmiernie”

11 czerwca 1731 r. w kościele O.O. Reformatów w Warszawie odbył się ślub Marii Zofii z Sieniawskich, wdowy po wojewodzie płockim Stanisławie Denhoffie, z księciem Augustem Aleksandrem Czartoryskim, wojewodą ruskim. Oto, jak o ślubie tym pisał do swej bratowej Fryderyk Michał Czartoryski, podkanclerzy litewski:

Dzieje Puław: Odbudowa pałacu po najeździe szwedzkim

Pod koniec 1716 r. po raz ostatni podczas wojny północnej miał miejsce przemarsz wojsk przez Lubelszczyznę. Czy oznaczało to koniec kłopotów mieszkańców Puław?

Rodzina Sieniawskich: Stanisław Ernest Denhoff, Adam Mikołaj Sieniawski, Elżbieta Sieniawska, Maria Zofia Denhoffowa

Dzieje Puław: Region w okresie najazdu szwedzkiego

Kolejnymi właścicielami Puław zostali Elżbieta Helena z Lubomirskich i Adam Mikołaj Sieniawscy. Sporną sprawą jest data wniesienia w posagu przez jedyną córkę marszałka wielkiego koronnego Stanisława Herakliusza Lubomirskiego i Zofii z Opalińskich dóbr końskowolskich z Puławami Adamowi Mikołajowi Sieniawskiemu. Według jednej wersji nastąpiło to wraz z wyjściem za mąż, a więc w 1686 r. Według drugiej wersji fakt ten nastąpił dopiero po śmierci S. H. Lubomirskiego w 1702 r.

Plan sytuacyjno-wysokościowy ujęcia wody na wzgórzu we Włostowicach

Przekrój przez zbiornik osadnikowo-rozdzielczy na włostowickim ujęciu wody

Przewody puławskiego wodociągu: a) rura ołowiana, b) rura gliniana

Dzieje Puław: Puławski wodociąg z XVII wieku

Jednym z urządzeń XVII-wiecznych Puław, reprezentatywnym dla tamtejszej kultury technicznej, jest wodociąg, umożliwiający funkcjonowanie w rezydencji pałacowej sadzawek, basenów i fontann przez skierowanie do parku i pałacu dużych ilości wody.

Dzieje Puław: Tratwą do Gdańska

Jednym z głównych zajęć mieszkańców XVII-wiecznej wsi Puławy było flisactwo, czyli spław drewna tratwami.

Dzieje Puław: Spacerkiem po puławskim pałacu Tylmana z Gameren

Puławski pałac, zaprojektowany przez Tylmana z Gameren, składał się z dwóch głównych części, stanowiących łącznie zwartą całość: z budynku mieszkalnego i tarasu od strony skarpy.

Dzieje Puław: We Włostowicach chcieli mieć parafię. Ktoś był jednak przeciwny

Włostowice zawsze ciążyły bardziej do parafii Końskowola niż parafii w Jaroszynie. Proboszcz jaroszyński nie mógł sprostać wszystkim oczekiwaniom wiernych z Włostowic z powodu odległości i częstych trudności w pokonaniu przeszkody wodnej, jaką była Wisła. Nie miał wikariusza, co nie ułatwiało jego kontaktów z wiernymi na drugim brzegu rzeki. Stąd utworzenie oddzielnej parafii we Włostowicach stało się zadaniem pilnym i koniecznym.